Kulak koruyucu seçimi

Kulak koruyucu seçimi; Gürültü maruziyetinden kaynaklanan risklerden kaçınılamıyorsa veya başka yöntemlerle önlenemiyorsa, çalışanlara kulak koruyucusu temin edilmelidir.

Eğer günlük gürültü maruziyeti (8 saate normalize edilmiş) en düşük maruziyet eylem değerini aşan bir iş istasyonunda (çalışma yeri) ise, işveren çalışanlara kulak koruyucuları temin etmelidir.

Eğer günlük gürültü maruziyeti (8 saate normalize edilmiş) en yüksek maruziyet eylem değerine ulaşırsa veya aşarsa, çalışanlar kulak koruyucuları kullanmalıdırlar.

Mevzuat

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunun 5 inci maddesinin birinci fıkrasının (g) bendinde; “İşverenin yükümlülüklerinin yerine getirilmesinde aşağıdaki ilkeler göz önünde bulundurulur:

g) Toplu korunma tedbirlerine, kişisel korunma tedbirlerine göre öncelik vermek.” hükmü yer almaktadır
Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmeliğin 5 inci maddesinin birinci fıkrasında;

“Kişisel koruyucu donanım, risklerin, toplu korunmayı sağlayacak teknik önlemlerle veya iş organizasyonu ve çalışma yöntemleriyle önlenemediği, tam olarak sınırlandırılamadığı durumlarda kullanılır. Kişisel koruyucu donanım, iş kazası ya da meslek hastalığının önlenmesi, çalışanların sağlık ve güvenlik risklerinden korunması, sağlık ve güvenlik koşullarının iyileştirilmesi amacıyla kullanılır. İşveren, toplu korunma tedbirlerine, kişisel korunma tedbirlerine göre öncelik verir.” hükmü yer almaktadır.

İş istasyonunda, gürültü ölçüm değeri 87 dB(A) dır, ve en yüksek maruziyet eylem değeri 85 dB(A) değerini aşmıştır, bu nedenle çalışanlar kulak koruyucu kullanmalıdırlar. Gürültü maruziyeti en yüksek

Kulak koruyucu seçimi

Kulak koruyucularının birçok türü bulunmaktadır. Genellikle, manşonlu kulaklık ve kulak tıkacı olarak ikiye ayrılabilir. Manşonlu kulaklık genellikle bir kafa bandı ve bağlı iki kapaktan oluşur

• Kapaklar kulağı tamamen kapsar ve kafa bandı ile yerine sıkıca oturtulur
• Kapaklar genellikle akustik soğurucu malzeme ile donatılmıştır. Manşonlu kulaklığın konforunu ve uyumunu arttırmak için kapak kenarları genellikle plastik köpük veya sıvı ile yastıklıdır.
• Manşonlu kafa bandı başın arkasına, çene altına veya boyun arkasına giyilebilir.
• Kulak manşonları üç farklı boyutta bulunur; küçük, orta, büyük

Kulak tıkaçları kulak kanalını kapatmak için, kulak kanalının içine veya üzerine sokulur.

• Tekrar kullanılabilen kulak tıkaçları genellikle silikon, kauçuk veya plastikten imal edilir. Bazıları, birbirine bağlayan kablo veya kafa bandı ile donatılmıştır.
• Tek kullanımlık kulak tıkaçları genellikle köpük veya ham pamuktan yapılır.
• Kullanıcının şekillendirebileceği kulak tıkaçları sıkıştırılabilir malzemelerden yapılır. Kulak kanalının içine yerleştirilmeden önce kullanıcı tarafından şekillendirilir.
• Özel kalıplı kulak tıkaçları ayrı ayrı kulak kanalı şekline uyacak şekilde veya belirli bir kullanıcının tüm dış kulağını kapsayacak şekilde kalıplanır.

Bazı kulak tıkacı modelleri; küçük, orta, büyük ebatta imal edilebilir. Tek kullanımlık kulak tıkaçları sadece bir kez kullanılabilir şekilde tasarlanmışlardır. Eğer tek kullanımlık kulak tıkaçları bir defadan fazla takılmışsa, istenen gürültü azaltımını sağlayamazlar.

Özel kalıplı kulak tıkaçlarını üretmek için, kullanıcının kulak kanalları veya dış kulaklarının silikon baskısı yapılır ve bu kalıplardan kulak tıkaçları yapılır.

Özel kalıplanmış kulak tıkaçları silikon (yumuşak otoplasti) veya akrilikten (sert otoplasti) imal edilebilir ve cilt uyumluluğunu arttırmak için özel bir vernik tabakası ile kaplanır. Bu şekilde, yüksek ses azaltma değerlerine erişilir (yüksek ve düşük frekanslar için sırasıyla 45 dB ve 30 dB). Kulak tıkaçları sesi zayıflatmak ve ses zayıflatma karakteristiğini şekillendirmek için farklı filtre elemanları ile donatılmıştır.

Pasif kulak koruyuculularına ek olarak elektronik sistemler ile donatılmış kulak koruyucuları da vardır.

• Gürültü seviyesi esaslı kulak tıkacı ve kulak manşonu, elektronik ses restorasyon sistemleri ile donatılmışlardır. Bu koruyucular, aralıklı veya darbeli gürültü ortamlarında kullanılmak üzere tasarlanmışlardır ve konuşma ve uyarı seslerinin sessiz dönemlerde duyulması önemlidir.
• Aktif gürültü azaltıcı manşonlu kulaklık, ek olarak düşük frekanslı gürültü zayıflaması sağlamak için tasarlanan elektronik sistemlerle donatılmıştır
• Bilgi almak veya uyarı sinyallerini almak için iletişim imkânları ile donatılmış kulak manşonları aynı zamanda gerekli gürültü zayıflatmasını da sağlar

Aşağıdaki standartlar, elektronik sistemler ile donatılmış kulak koruyucularının performansı hakkında daha fazla bilgi sağlar;

• Seviye bağımlı kulak tıkacı – EN 352-4: 2001,
• Aktif gürültü azaltıcı kulak manşonları – EN 352-5: 2002,
• Elektriksel ses girişli kulak manşonları – EN 352-6:2002,
• Seviye bağımlı kulak tıkaçları – EN 352-7:2002.

İşverenin Yükümlülükleri

Bu kapsamda işveren her türlü çabayı göstermek zorundadır;

1. Gürültünün oluşmasını engellemek veya çalışanların gürültüye maruziyetini önlemek
2. Gürültü emisyonunun kaynağında azaltılması için uygun teknik ve organizasyonel önlemler uygulamak,
3. Çalışanların gürültü maruziyetlerinin azaltılması için uygun teknik ve organizasyonel önlemler uygulamak,
4. Son olarak; işveren, yukarıda belirtilen teknik ve organizasyonel önlemleri öncelikle uygulayamaz ise çalışanlara uygun bireysel kulak koruyucuları temin etmek zorundadır.

Kişisel kulak koruyucu türleri seçilirken çalışanlara ve/veya çalışan temsilcilerine danışılmalıdır. Her çalışan kendi kişisel koruyucu seçimine dâhil olmalıdır. Kulak koruyucuların koruma etkisi, öncelikle sürekli ve düzgün kullanıma bağlıdır.

Birden çok objektif parametre en uygun kulak koruyucusunu seçmek için kullanılır ve çalışanların seçimi önemlidir. Rahatsızlık ve sıkıntı gibi ‘Subjektif’ parametreler kulak koruyucusunun fiili kullanma zamanını azaltabilir ve dolayısıyla dikkate alınmalıdır.

İş istasyonunda, kişisel gürültü ölçüm değeri 83 dB(A)’dır, ve en düşük maruziyet eylem değeri 80 dB(A) değerini aşmıştır; işveren iş istasyonu operatörlerine kulak koruyucuları temin etmelidir. Gürültü maruziyeti en düşük maruziyet eylem değerini aştığında; kulak koruyucuları çalışanlar için bulundurulur

Kulak Koruyucu Parametreleri

Kulak koruyucuların performansı esas olarak gürültü azaltma kapasitelerine bağlıdır. Kulak koruyucularının gürültü azaltımı aşağıdaki parametreler ile tanımlanabilir.

• Ses zayıflaması ortalama değeri ve standart sapma
• Yüksek frekans zayıflatma (H)
• Orta frekans zayıflatma (M)
• Düşük frekans zayıflatma (L)
• Tek sayı değerlendirme (SNR)

Ses zayıflatması ortalama değeri, kulak koruyucusu performansının en doğru değerlendirilmesini sağlar
Bu parametre, 125 Hz ile 8000 Hz aralığındaki her frekans bandını niteler. Ortalama değer 16 dinleyiciden alınan laboratuvar ölçümlerine dayanmaktadır ve standart sapma da dikkate alınmalıdır. Standart sapma bir istatistiktir, 16 farklı ses zayıflatma değer ölçümünün ortalama değer etrafında ne kadar yakın kümelenmiş olduğunu gösterir.

Ses zayıflama değerleri

Yüksek frekanslı (H), orta frekanslı (M) ve düşük frekanslı (L) zayıflama değerleri; yüksek, orta ve düşük frekanslı gürültü ile ilgili olarak kulak koruyucu performansını karakterize eder.

Bu parametrelerin sayısı; yüksek, orta ve düşük frekanslı gürültünün etkin bir şekilde kulak koruyucusu ile zayıflatma sayısıdır. Örn: H: 29 dB, M: 23 dB, L: 15 dB.

Single Number Rating (SNR) kulak koruyucusunun gürültü azaltma kapasitesinin daha az hassas bir göstergesidir.
SNR, kulak koruyucuları kullanılırken gürültü seviyesindeki azalmanın desibel sayısını belirtir. Örn: SNR: 26 dB
EN ISO 4869-2 H, M, L zayıflama hesapları ve SNR hesaplaması hakkında daha fazla bilgi sağlar.

Manşonlu kulaklık performansını etkileyenler;

• Kütlesi ve boyutu,
• Kullanıcının kulağı etrafındaki alana oturması için kapak değişimi ve ayarlanabilirliği,
• Kullanıcının kulağı etrafındaki alanda kafa bandı basıncı ve yastık basıncı,
• Yüksek ve düşük sıcaklıklara karşı direnci.

Kulak tıkacı performansını etkileyenler;

• Yapı malzemesi,
• Şekil ve boyut.

Yalıtıma Göre Kulak Koruyucu Seçimi

Belirli gürültüler, doğru kulak koruyucusu kullanımını gerektirir.

Kulak koruyucular, çalışanın maruz kaldığı gürültünün seviye ve spektrumuna uygun olacak şekilde, yalıtım özelliklerine göre seçilebilir.

• Seçilen kulak koruyucu, takan kişinin kulak zarındaki gürültü seviyesini ulusal düzenlemelerde tanımlanan uygun seviyeye indirgemelidir
• En uygun kulak koruyucu, takan kişinin kulak zarındaki gürültü seviyesini, etki seviyesinden 5 ila 10 dB altında kalmasını sağlar. ‘Ne kadar yüksek yalıtım, o kadar iyi işitme koruması’ ifadesi gerçekte yanlıştır.
• Çalışana, gürültünün etki seviyesinin 15 dB’den fazla indirgendiği yüksek yalıtımlı kulak koruyucu temin edilmemelidir.
• Fazla koruma, iletişim sorunlarına ve uyarı sinyallerinin duyulmasının engellenmesine neden olabilir. Çalışan, soyutlanma ve rahatsızlık hissedebilir, bu nedenle de kulak koruyucu takmamayı seçebilir.
• Kişisel koruyucu altında (kulak zarındaki) gürültü seviyesi kabul edilebilir olmalı ( EN 458).
  

  Kulak koruyucu altında A-ağırlıklı ses basınç seviyesini değerlendirmek için dört metot vardır: oktav bandı metodu, HML metodu, HML kontrol metodu ve SNR metodu.
  

• Oktav bandı metodu, kulak koruyucu ses yalıtımı ve işyeri gürültüsünün oktav bant ses basıncı seviyelerine dayalı bir metottur.
• HML metodu, işyeri gürültüsünün A-ağırlıklı ses basınç seviyesi ve C-ağırlıklı ses basınç seviyesine ilaveten, kulak Koruyucularının yüksek(H), orta(M) ve düşük(L) frekans yalıtımına dayalı bir metottur.
• HML kontrol metodu, gürültü kaynağı örneklerine dayalı, iki gürültü sınıfı arasında seçim gerektiren bir metottur.
• SNR metodu, işyeri gürültüsünün A-ağırlıklı ses basınç seviyesi ve C-ağırlıklı ses basınç seviyesine ilaveten, kulak koruyucusunun tek sayı değerlendirmesine (Single Number Rating -SNR) dayalı bir metottur.

Kulak Koruyucularda Gürültü Azaltımı

KKD kullanan çalışanların maruz kalacağı gürültünün seviyesi ve frekans aralığı dikkate alındığında, gürültü azaltımlarının değerlendirmesi için, KKD üreticisi tarafından sağlanan bilgiyi direk olarak kullanmak her zaman mümkün değildir. Bu durum şu nedenlere bağlı olabilir:

• Uzun saç nedeniyle kulak koruyucularının zayıf oturması (manşonlu kulaklıklar).
• Kulak kanalına yanlış oturtma (kulak tıkaçları).
• Engelleyici ekipman veya diğer kişisel koruyucu donanımı kullanılması.
• Zamanla ürünlerin doğal olarak yıpranması.
• Laboratuvar test alanları ile çalışma ortamı arasındaki akustik koşul farklılıkları.
• Laboratuvarda ölçülen azaltım değeri, kişisel kulak koruyucu performansı için temel derecelendirme sağlamaktadır, aynı zamanda frekansa bağlı performans çeşitliliği için bilgi sağlamaktadır.

Özel Koşullara Göre Kulak Koruyucu Seçimi

Özel tipte kulak koruyucu takılmasını gerektiren, özel koşullara maruz kalan çalışma alanları veya çalışma şekilleri vardır.

• Gürültü ve sessizlik periyodlarının birbirini izlediği iş sahalarında (Ör: atış poligonları, taş ocakları vb.), sessiz periyodlar sırasında, çalışanın yeterli konuşma anlaşılırlığının ve uyarı sinyallerini algıladığından emin olunmalıdır. Bu koşullar, sonraki periyodlar sırasında, iyi konuşma anlaşılırlığı ve uyarı sinyal algısı sağlayan seviyeye bağlı (level dependent ) kulak koruyucularını gerektirir
• Eğer çalışanın gerekli alarmlar, uyarılar, acil bağlantıları duyma yeterliliğinden şüphe duyuluyorsa, yanıp sönen uyarı ışıkları veya titreşimli platformlar gibi diğer aygıtlar temin edilmelidir.
• Elektronik iletişim sistemlerine bağlı kulaklıklar, gürültünün sürekli olduğu ve çalışanların birbirleri veya gerekli komutlarla iletişimlerinin gerekli olduğu işyerlerinde (Ör: küçük uçak veya helikopter pilotları, TV kameramanları vb.) tercih edilmelidir
• Eğer çalışanlar düşük veya yüksek sıcaklığa maruz kalıyorsa (yaklaşık –20 °C veya +50 °C) örn; orman çalışanları, o zaman bu koşullara uygun kulaklıklar seçilmelidir.
• Nemli bir çevrede çalışırken, kulaklık yastıklarının altında rahatsız edici bir terleme meydana gelebilir. Bu şartlarda, hafif, emici ve hijyenik yastık kılıfları olan kulak tıkaçları veya kulaklıklar tavsiye edilir. Eğer bu tip hijyenik kılıflar kullanılırsa, kullanıcı bilgilendirme paketinden alınan gürültü azaltım değerleri, hijyenik kılıf takılmış kulaklıklar ile kıyaslanmalıdır.

KKD Uyumluluğuna Göre Kulak Koruyucu Seçimi

Çalışanların kulak tıkaçlarına ek olarak, diğer kişisel koruyucu donanım kullanımını gerektiren birçok iş sahası vardır.

• Solunum koruma donanımları, gözlük, koruyucu gözlük, yüz koruyucularla beraber kulaklık kullanılması kulaklık yastıkları ile kafa arasındaki boşluğu artıracağından, gürültü azaltımını düşürür. Kulak tıkaçları bu gibi durumlarda tavsiye edilir.
• Barete bağlı kulaklıklar genellikle baret ve kulak Koruyucunun aynı anda takılmasının zorunlu olduğu zamanlarda tavsiye edilir. Bu şekilde kullanım, çalışanda doğal bir rahatsızlık oluştursa da, sağlık ve güvenliklerinin korunması için çalışanlara bu şekilde kullanmanın önemi anlatılmalı ve kullanmaları sağlanmalıdır

Bir çalışan, kulak kanalı deri hastalığı tedavisi geçiriyorsa, manşonlu kulaklık kullanımı tavsiye edilmektedir.

Kullanıcı Konforuna Göre Kulak Koruyucu Seçimi

Rahatlık, kulak koruyucu seçiminde çok önemli bir faktördür.

• Özellikle çalışanın tüm işgünü boyunca takmak zorunda olduğu bir kulak koruyucusu rahatsızlığa sebep olmamalıdır.
• Bazı tip kulak koruyucular herkes için uygun değildir. Herkes farklıdır ve kulak anatomisi insandan insana büyük ölçüde farklılık gösterir.
• Manşonlu kulaklık takarken, kullanıcı rahatlığı şunlara bağlıdır:
  • Kulak koruyucunun ağırlığı
  • Yastık basıncı
  • Kafa bandı kuvveti, ayarlanabilirlik
  • Yastık malzeme tipi
• Kulak tıkacı takarken, kullanıcı rahatlığı şunlara bağlıdır:
  • Takma (oturtma) ve çıkarma kolaylığı.
  • Kulak kanalı içi ile genel uyumu

Eğer bir çalışanın kulak kanalı dar veya karmaşık bir yapıda ise hazır kalıplı çıkıntılı kulak tıkacı uygun değildir.

Kullanım Süresine Göre

KKD kullanımı önemli olduğundan, çalışanların etkin işitme korumasından faydalanması için, kulak koruyucular her koşulda takılmalıdır.

Kulak koruyucusuz geçen çok küçük bir ara bile, etkin gürültü azaltımını ve korumayı önemli ölçüde düşürür. Aşağıdaki tablo, 8 saatlik iş günü boyunca, kulak koruyucusuz geçirilen farklı zaman süreleri için etkin korumaları göstermektedir.

Eğer bir çalışan 8 saatlik günün tamamında kulak koruyucu kullanırsa, 30 dB’lik maksimum koruma seviyesine sahip olur. Bununla birlikte, kulak koruyucusuz geçen 1 saatlik ara, maksimum koruma seviyesinin 9 dB’e düşmesine neden olur.