Solunum koruyucular seçimi ciddi sağlık risklerine ve hastalıklara sebep olabilir. Uygun solunum seçiminde NKF (nominal koruma faktörü) ile AKF (atanmış koruma faktörü) önemlidir.
NKF Avrupa standartları tarafından izin verilen en yüksek içe geçirme oranı ile hesaplanır. AKF ise kullanıcıların %95’inde karşılaşılacak, gerçek çalışma ortamları örneklenerek oluşturulan koruma faktörüdür.
Solunum koruyucular nasıl seçilir?
Yaptığımız araştırmalarda, TOZ MASKELERİ İÇİN yerli üretim ÜRÜNLERİNİN kullanılmasını, GAZ MASKELERİ İçin ise mevcut duruma göre ithal ürünlerin kullanılmasını tavsiye ederiz.
Genel Bilgilendirme
Solunum koruyucu kişisel malzemeler ve ekipmanların kullanımı yıllar öncesine dayanmaktadır. Oksijen yetersizliği, toksik gazlar, tozlar ve benzeri risklerden korunmada kullanılan solunum koruyucuların doğru seçimi ve etkin kullanımı büyük önem taşımaktadır. Solunum koruyucu maskelerin seçiminde öncelikle, ortamdaki oksijen miktarı ölçülmelidir. Oksijen miktarı %19,5’in altında olduğu ortamlarda, filtre edilen sistemler değil, temiz hava beslemeli sistemler kullanılmalıdır.
Bilindiği üzere, maddenin katı, sıvı ve gaz hallerinden her biri, solunum yolu ile canlıları etkileyebilmektedir. Katı halde olan maddelerin (partiküllerin) tanecik boyutlarının 100 micron m’den küçük olması durumuna toz ismi verilir.
50 micron m çıplak gözle görme sınırıyken akciğerlerimize ulaşabilen taneciklerin boyutları 10 micron m ve altında olanlardır. 5 micron m altındaki parçacıkların alveollere kadar ulaşabildiği bilinmektedir. 0,5 micron m altındaki parçacıklar ise ya kan yoluyla diğer organlara ulaşır ya da nefes alınıp-verilmesi ile dışarı atılır. Ancak 0,5-5 micron m arasındaki parçacıklar, alveollere ulaşabilecek kadar küçük, dışarı atılamayacak kadar ağır parçacıklardır.
Vücudumuzda birikme eğilimi gösteren bu parçacıklar en zararlı olandır. Sıvı haldeki kimyasalların buharından kaynaklı mist ve dumanları akciğerlerimize kadar ulaşabilmektedir. Gazlar, koku ve/veya renk özelliği de içermiyorlarsa oldukça zor fark edilir.
Öyleyse, kirli havanın zararları ölçümlerle tespit edildikten sonra, havayı kirleten etkenin/etkenlerin ne olduğunun, kimlerin ve hangi sürelerde bu havaya maruz kalındığının bilinmesi önemlidir. Ayrıca, yukarıda anlatılan nedenlerden dolayı, uygun, kişisel koruyucular seçilmeli ve bunların nasıl kullanılacağına yönelik olarak hazırlanan kulanım kılavuzlarına uyulmalıdır.
Solunum korumada EN standartları
Tek Kullanımlık Solunum Korumalar Maskeler
EN 149+ A1: Partiküllere karşı koruma sağlayan tek kullanımlık maskeler üç sınıfa ayrılır: FFP1, FFP2, FFP3
EN 405+A1: Gazlara veya partiküllere karşı koruyucu valfli yarım yüz maskeler
Tekrar Kullanılabilen Maskeler
EN 136: Tam yüz maskeler
EN 140: Yarım yüz maskeler
EN 143 +A1: Negatif basınçlı respiratorcihazlar için partikül filtreler
EN 14387 +A1: Gaz filtreli kombine filtreler (Bundan önceki EN 141, EN 371 standartları)
EN 148 -1-2-3: Solunum cihazları için standart vida dişleri
Güçlendirilmiş Solunum Cihazları
EN 12941+ A1+A2 (Bundan önceki EN standartı EN 146): Kask ve başlıkla kullanılan güçlendirilmiş filtreli cihazlar
EN 12942 +A1+A2 (Bundan önceki EN standartı EN 147): Tam yüz maskeler, yarım yüz maskeler veya çeyrek maskelerle birlikte güç destekli filitre cihazları
Hava Beslemeli Yalıtımlı Cihazlar
EN 14594: Solunumla ilgili koruyucu cihazlar, sürekli akışlı basınçlı hava hatlı solunum aparatı
Kendi Kendine Yeten Solunum Cihazı
EN 137: Kendi kendine yeterli, açık devreli sıkıştırılmış hava solunum cihazı
EN 145 A+1: Solunumla ilgili koruyucu cihazlar, kendi kendine yeterli kapalı devre solunum cihazı, basınçlı oksijenli veya basınçlı oksijen – azotlu
Kaçış Cihazları
EN 402: Solunumla ilgili koruyucu cihazlar, tam yüz maskesi veya ağızlık tertibatı olan, basınçlı hava kullanan, kendi kendine yeten, akciğer kumandalı, talep tipi açık devre solunum cihazı
EN 403: Solunumla ilgili koruyucu cihazlar, acil durumlarda kişinin kendini kurtarmak için kullandığı – yangından kaçarken kullanılan başlığı olan filtrecihazlar
EN 1146: Solunumla ilgili koruyucu cihazlar -kaçış başlığı bulunan, kendi kendine yeten, açık devre basınçlı hava solunum cihazı
EN 13794: Solunumla ilgili koruyucu cihazlar -kendi kendine yeten, kapalı devre solunum cihazı- (Acil durumlarda kaçış için kullanılır.)
Seçilecek solunum koruyucuların, acil durumlarda mı yoksa günlük çalışmalar sırasında mı kullanılacağı önceden gözden geçirilmelidir, hangi sıklıkla ve ne kadar süre ile kullanılacağı da öğrenilmelidir
Ortamdaki partiküllerin solunmasına karşı koruyucu olarak kullanılacak maskelerde, EN 149+A1 standartına göre, içe doğru sızıntı, filtre geçirgenliği, alev alma özelliği ve nefes alma direnci test edilmektedir. İçe doğru sızıntının test edilmesi için, yüzlerine maske takılı 10 kişi hareketli bir bantta egzersiz yaparken maskenin conta, ventilden sızan kirleticilerin konsantrasyonu ölçülür.
Filtre geçirgenliğinin test edilmesinde; katı partiküller için sodyum klorür, katı ve sıvı partiküller (aerosol)için parafin yağı kullanılmaktadır. Örneğin P2 sınıfı bir maskede bu değer, %6’yı aşmamalıdır. Nefes alma direnci ise maskenin filtre kısmının 30Lt/dakika ve 95 Lt/ dakikalık hava geçişinde gösterdiği direncin hesaplanması ile elde edilir.
Test sonuçlarına göre;
%80 Düşük etkili P1 sınıfı,
%98 orta etkili P2 sınıfı,
%99,5 yüksek etkili P3 sınıfı olarak değerlendirilmektedir.
Organik ve inorganik yapıdaki gazlara karşı ise filtreli maskeler kullanılır. Organik yapıdaki gazlar ve buharlar için kullanılan A tipi filtre, aktif karbonlu filtre olarak tanımlanır; Hindistan cevizi kabuğunun ısıtılarak temizlenmesinden elde edilmektedir.
Aktif karbon moleküllerinin bulunduğu aralıklara ulaşan organik gaz ve buhar, sıvı hale dönüşerek filitrede birikmektedir. Ancak bu filitre, farklı bir gaza karşı kullanıldığında etkili olmamaktadır. Örneğin inorganik gaz ve buharlar (B), amonyak (K) ve kükürt dioksit için(E) emprenye karbonlu filtreler kullanılmaktadır. Filtreli maskelerin kullanımında sıkça sorulan soru, filtrelerin kullanım süresidir. Filtre kullanım süresi, kullanıcının akciğer kapasitesine, ortamdaki kirleticinin yoğunluğuna, çalışma süresine ve kullanım sonrası bakımına bağlı olarak değişebilmektedir.
Filtrelerin son kullanma tarihi (raf ömrü) olduğu unutulmamalıdır. Filtrelerin imal tarihinden itibaren raf ömürleri, özel ambalajlarında korunması şartıyla 5 yıldır
Maskelerin dışında diğer bir gurupta solunum cihazlarıdır. Oksijenin yetersiz olduğu ortamlarda kullanılan bu cihazlar, çalışma ortamına yapılan işe göre farklılıklar göstermektedir; özellikle kapalı tanklarda, tünellerde, menhollerde ve benzeri yerlerde yürütülen çalışmalarda kullanılabilen bu cihazlardan biri de kompresörlü hava besleyicilerdir.
Aynı anda birçok kişiye temiz hava sağlayabilen bu sistemlerde; yeterli güce sahip bir kompresör, solunabilir havayı sağlayan filtre, hava tankı, hortumlar, talep vanası, maske ile saatte 48 m3/kişi temiz hava sağlayabilmek gerekmektedir. Bunun dışında, hava tüplü maskeler ile de (dışarıdan oksijen sağlayan solunum sistemi ile) güvenli bir solunum sağlanabilir.
Solunum korumada temel ilkeler
- Maske seçiminde ortamdaki oksijenin yeterli olup olmadığına bakılmaldır.
- Ortamdaki zararlı maddeye göre maske seçilmelidir.
- Toz maskesi içine el sürülmemeli, çıkarıldıktan sonra ambalajına veyahut kilitli poşete konulmalıdır, süresi dolanlar yenisi ile değiştirilmelidir.
- Toz maskesinin ne kadar süre kullanılabileceğini anlamak için, maske yüze takıldıktan, burun mandalı kapatıldıktan sonra, iki elle kapatılarak derin bir nefes çekilmeli, eğer içe doğru çekilme varsa maske kullanılmaya devam edilir.
- Maskenin yüze iz yapması, nefes almayı zorlaştırması gibi olumsuz etkileri olduğunda, İSG uzmanı ve işyeri hekimi ile görüşüldükten sonra bir durum değerlendirilmesi yapılmalıdır.
- Maske ile birlikte koruyucu gözlük takıldığında gözlükte buğulanma meydana geliyorsa, maske çıkarılıp tekrar takılmalıdır; buğulanmanın nedeni ise genellikle ağızdan solunumla çıkan su buharıdır.
Partikül Filtre Performansı;
Partiküllerin sebep olduğu riskler;
- Kirleticinin fiziksel, biyolojik ve kimyasal özelliklerine,
- Partikülün şekli ve boyutuna,
- Havadaki konsantrasyon ve açığa çıkma zamanına,
- Çalışma hızı, ne kadar hızlı nefes alınırsa o kadar partikülün içeri çekilmesine bağlıdır.
Gazlar ve partiküller, solunum tehlikesinin en temel iki formudur. Gazlar ve buharlara karşı gaz filtresi, partikül ve aerosellere karşı partikül filtre kullanılır. Ortamda hem gaz hem partikül olduğunda, partikül filtreli bir gaz filtre kombinasyonu gerekir. Partiküllere karşı koruma için filtreleyici maskeler (tek kullanımlık) kullanılmalıdır. FFP1, FFP2, FFP3 olmak üzere üç tane koruma sınıfı bulunmaktadır
Seviye | Tehlike | Örnek | Maruz Kalma Seviyesi 5 micron *Wel |
FFP1 | Toz, buğu, su ve yağ bazlı buğular/aerosoller | Zararsız partiküllerle çalışma | 4 |
FFP2 | Toksik tozlar, buğu, su ve yağ bazlı nem ve aeroseller | Talaş, kaynak, plastik proses (PVC değil), biyokimyasal karışımlar (bakteri, mantar) | 10 |
FFP3 | Toksik ve kansorejen tozlar, buğu, su ve yağ bazlı nem ve aeroseller | Toksik metaller, biyokimyasal karışımlar | 20 |
- OEL – WEL, ortamda yapılan ölçümlere göre maruz kalma seviyesidir.
- FFP1, maruz kalma limiti (Her bir madde için bu ayrıdır.) X 4
- FFP2, maruz kalma limiti (Her bir madde için bu ayrıdır.) X 10
- FFP3, maruz kalma limiti (her bir madde için bu ayrıdır.) X 20 kadar korur.
- Partikül boyutu ölçüm birimi micron’dur.
Örnek-1 ; 1 X maddesinden toz maskesi ile korunabiliyorsak ve x maddesi için maruz kalma limitinin 5 micron, ayrıca ortamda bulunan x maddesinin değerinin de 17 olduğunu varsayarsak eğer hangi tip toz maskesi kullanılmalıdır?
Cevap: FFP1 ; 4 katı kadar koruduğuna göre, 4 x 5= 20 ve 20’ye kadar koruduğundan, ortamdaki değer de 17 olduğundan FFP1 kullanılabilir.
Örnek-2;
X maddesinden toz maskesi ile korunabiliyorsak ve x maddesi için maruz kalma limitinin 5, ayrıca ortamda bulunan x maddesinin değerinin de 33 olduğunu varsayarsak eğer hangi tip toz maskesi kullanılmalıdır?
Cevap: FFP2 ; FFP1, 4 katı kadar koruduğuna göre, 4 x 5= 20 ve 20’ye kadar koruduğu, ortamdaki değer de 33 olduğu için koruma sağlamaz. Öyleyse, FFP2….10 katı kadar koruduğuna göre, 10 x 5= 50 ve 50’ye kadar koruduğundan, ortamdaki değer de 33 olduğundan FFP1 değil, FFP2 kullanılmalıdır.
Tekrar kullanılabilen solunum korumalar
Tam yüz maskeler, yarım yüz maskeler, negatif basınçlı respiratör cihazlar ve filtreleri, gazlar ve buharların etkisinden solunumu koruma da oldukça önemlidir. Bunların etkisinden korunmak için, ciddi tedbirler alınmalı ve kişisel koruyucu ekipmanlar kullanılmalıdır.
Solunum korumada en önemli faktör, ortamda oluşan gaz ve buharlara karşı korunmada kullanılan filtrelerdir. Solunum alıp vermeyi zorlaştıran en temel iki form, gazlar ve partiküllerdir.
Gazlar ve buharlara karşı gaz filtresi, partikül ve aerosellere karşı da partikül filtre kullanılır. Ortamda hem gaz hem partikül olduğunda ise partikül filtreli bir gaz filtre kombinasyonu gerekir.
Filtre nasıl seçilir?
- Atmosfere maruz kalındığı süre içinde yeterli oksijeni (%18-23 vol) içerecek mi?
- Hangi zehirli maddelerle çalışılacak?
- Havadaki kirleticiler hangi formu alacaktır? Bunlar, partikül, gaz veya buhar mı yoksa hepsinin karışımı mıdır?
- Bu maddelerin kullanıcıya ne tip etkileri olacağı, hem kimyasal hem de sağlık açısından tespit edilmelidir.
- Atmosferdeki konsantrasyon miktarı nelerdir?
- Ortamda yapılan ölçümlere göre maruz kalma seviyesi ne kadardır? (OELWEL-TLV)
Gaz filtresi nasıl seçilir?
A= Kaynama noktası 65°C üzerinde olan organik gaz buhar ve belirli hidrokarbon örnekleri, toluen, benzenksilen, stiren, terebentin siklohekzan, karbon tetraklorid, trikloretilen’dir. Bazı çözücüler; karışım olarak kullanılır.
Örneğin benzen bazlı çözücüler petrol ispirtolan, mineral terebentin, beyaz ispirto, nafta çözücü. Tinerler: Genellikle solvent karışımı olup, içeriği toluene, methylisobutyl ketone, isobutonol ve ethylene glycol’dur. Diğer Organik Bileşenler: Dimetilformamid, fenol, furfuril alkol, diaseton alkol, ayrıca bazı ham malzemeler ve plastikteki katkı maddeleri yer alır. Örneğin ftalat, fenolreçine, tutkal, poliklorlu bifenil
AX = Kaynama Noktası 65°C’nin Altında Olan Organik Gazlar ve Buharlar: Asitaldehit, aseton, bütan, bütadiyen, dietileter, diklarometan, dimetil eter, etilenoksit, metanol, metilen klorid, metil asetat, metil format, vinil klor
Not: Belirli düşük kaynamalı organik gazlar, hem B hem de K filtreyle filtre edilebilir. Örnek: formaldehit (B) ve metilamin (K)
B = İnorganik Gazlar ve Buharlar: Klor, nitrojendioksit, hidrojen siyanid, hidroklorik asit, siyanür bileşikleri, fosfor, fosforik asit
E = Gazlar ve Asit Buharları, Organik Asitler, Asit Gazları Ve Genellikle Gazlı Asitler: Nitrik asit, propionik asit, sülfür dioksit, sülfirirk asit, formik asit
K = Amonyak ve Organik Türevleri, Organik Aminler: Metilamin, etilamin, dietilamin, etilendiamin
P = Partiküller, toz
CO = Karbon monoksit
NOX = Nitrojen monoksit, azot oksit, nitröz buhar
Hg = Civa ve inorganik bileşenleri, organik civa bileşenleri, civa alkil, civa buharları, ozon (Not: Her zaman kombine filtre olarak kullanılır)
I = İodine Radyoaktif İyot ve Organik Bileşenleri: Örneğin metil iodide (Her zaman kombine Filtre olarak kullanılır.)
Filtre seçiminde gereken koruma seviyesi hesaplaması
Gereken koruma seviyesi aşağıdaki gibi hesaplanır:
Çalışılan yerin ölçülmüş konsantrasyonunu maddenin WEL değerine bölün.
Sonradan, gereken koruma seviyesinden daha yüksek koruma faktörü olan respiratörü seçin
Gereken Koruma Faktörü = çalışılan yerin konsantrasyonu / kirleticinin WEL değeri
Koruma Faktörü Gerekiyorsa?
Kirletici | Uçuşan zararlı tozlar |
Ölçülen konsantrasyon | 5 mg/m3 (zaman ağılık averaj) |
WEL | 0.2 mg/m3 |
- 25 koruma faktörü gerekiyor ve limitin katları için hesaplanan değeri gösterdiğine göre, P3 filtreli yarım yüz maske yeterli.
- WEL Değeri: Mesleki maruz kalma sınırı
- Gereken minimum koruma faktörü 5/0.2= 25
- B2 gaz filtreli tam yüz maske kullanılırken izin verilen kirletici konsantrasyon miktarı nedir?
Kirletici | Klorin (Cl2) |
WEL | 0.2 mg/m³ |
- Gaz filtreli tam yüz maskesinin çalışma ortamında koruma faktörü 400’dür. Dolayısıyla tam yüz maske, 400 x WEL kadar koruma sağlar.
- Maksimum konsantrasyon hesaplaması= 400 x 1 ppm (Cl2)= 400 ppm= 0.04 % klorin
- Ppm: (Partspermillion- milyonda bir, 1 m3 havada bulunan maddenin mililitre cinsinden miktarı ml/m3 )
Filtrelerin kullanım süresi ne kadar?
- Çalışılan yerdeki kirleticinin konsantrasyonu ve karakteristiğine,
- Filtre kapasitesine; örneğin filtre sınıfı, çalışan yerin konsantrasyonuyla test değerinin karşılaştırılmasına
- Nefes alıp verme hacmi ve çalışma oranına
- Havadaki neme
- Atmosferdeki ısı derecesine bağlıdır.
Solunum koruyucuları doğru seçim çok önemlidir. Laboratuvar ortamında çalışıyorsanız ona uygun standartları belirleyip ürün satın almanız çok önemlidir. Örneğin inşaat ortamı için uygun olan toz maskesini satın almanız laboratuvar ortamında hiçbir fayda vermeyecek, maddi ve manevi zarara uğratacaktır. ekipmandeposu.com olarak sizleri bu konuda bilinçlendirip, hizmet vermekten mutluluk duyarız. Bu bilgilendirici yazı için teşekkür eder ve iyi günler dileriz.
Marangoz hanelerde ne tür maske kullanılmalıdır acaba.
Talaşlı ortamlarda kullanmanız gereken FFP2 koruma grubuna ait maskelerdir. FFP1 tozlu ortamlar için yeterli olabilir.
Merhabalaboratuvar ortamlarında bakterilere karşı hangi maskeyi önerebilirsiniz. Özellikle maske tercihinde tavsiye ettiğiniz model nedir? Şimdiden teşekkürler
Merhaba; biriminizde is güvenliği arkadaşımız ile görüşürseniz gerekli yardımı sağlayacaktır. Laboratuvar ortamları çok geniş kapsamlı çalışma yerleridir. Bakteri, virüs gibi çalışma ortamlarında FFP3 kullanılması gereklidir. Ancak yine de biriminizde risk değerlendirmesi sonucu KKD kullanılması elzemdir.